Các bong bóng tài chính trong lịch sử tuy khác nhau, nhưng tất cả đều liên quan đến việc kết hợp giữa nền tảng kinh doanh với các yếu tố tâm lý.
Kế hoạch Ponzi
Đầu tiên, phải kể đến kế hoạch Ponzi. Trong kế hoạch này, các nhà đầu tư bị dụ dỗ để mua các khoản đầu tư bí ẩn hứa hẹn đem lại khoản lợi nhuận tuyệt vời. Nhà đầu tư được thanh toán nhanh chóng bằng tiền thu được từ những nạn nhân sau này, cho đến khi tiền không thể gia tăng thêm được nữa.
Kế hoạch Ponzi bị sụp đổ vì không có thu nhập tiềm ẩn – nó đơn giản chỉ là sự xoay vòng tiền. Tuy nhiên, không phải tất cả các nhà đầu tư đều bị mất tiền. Các nhà đầu tư có thể đạt được lợi nhuận nếu họ biết cách quản lý để rút ra khỏi kế hoạch này kịp thời.
Với nguồn vay 200 USD, “kế hoạch Ponzi” đặt theo tên của Charles Ponzi (1919), đã mở một công ty giao dịch chứng khoán tại 27 đường School ở Boston vào ngày sau Giáng sinh năm 1919.
Charles Ponzi
Ponzi đã tuyên bố đầu tư vào việc trao đổi các khoản chiết khấu giảm giá bưu chính quốc tế và hứa hẹn mức hoàn lại 50% trong 45 ngày và 100% trong 90 ngày. Các nhà đầu tư sẽ sớm nhận được những lợi nhuận ngoạn mục này. Trên thực tế, Ponzi đã trả cho các nhà đầu tư này bằng cách sử dụng tiền nhận được từ các nhà đầu tư mới.
Trong một thời gian, Ponzi là món bánh béo bở của vùng Đông Bắc. Công ty đầu tư của ông đạt được thành công lớn. Năm 1920, Ponzi đã mua một ngôi nhà lớn ở Lexington, một khu ngoại ô giàu có của Boston, và cả một ngân hàng địa phương – Ngân hàng Trust Hanover.
Tuy nhiên, hoạt động Ponzi đã sụp đổ vào tháng 8/1920, khi các nhân viên liên bang đột kích vào trụ sở của Ponzi và Bộ Tư pháp Massachusetts đã đưa ông vào tù – theo thông tin từ các tờ báo địa phương. Chỉ trong vòng hơn 8 tháng, Ponzi thu được 10 triệu USD từ hơn 10.000 nhà đầu tư. Khi phá sản, các nhà đầu tư chỉ nhận được 37 cent.
Tại phiên toàn, Ponzi đã nhận tội về những cáo buộc gian lận liên quan đến gian lận tài chính và đã bị kết án 5 năm tù ở liên bang, phục vụ 3 năm. Khi được thả ra khỏi nhà tù liên bang và đối mặt với những cáo buộc của nhà nước, Ponzi đã nhảy lên tàu vượt biên và trốn sang Florida, nơi ông thành lập một công ty bất động sản và bắt đầu kinh doanh đất “ảo” với cái tên giả. Cuối cùng, Ponzi đã trải qua 9 năm trong nhà tù ở Massachusetts và sau đó bị trục xuất về Ý.
Bong bóng tài sản
Bong bóng được tạo bởi các nhà đầu cơ sẵn sàng mua, thậm chí phải trả giá cao hơn đối với những tài sản đã được định giá rất cao từ những nhà đầu cơ khác đã mua chúng ở vòng trước.
Các bong bóng tài chính trong lịch sử tuy khác nhau, nhưng tất cả đều liên quan đến việc kết hợp giữa nền tảng kinh doanh với các yếu tố tâm lý. Ở những giai đoạn đầu tiên, lợi nhuận hấp dẫn của cổ phiếu hoặc hàng hóa đẩy giá tăng cao. Mọi người thực hiện các khoản đầu tư đầy nghi vấn với giả định rằng nó có thể được bán lại với mức giá cao hơn.
Kỳ vọng không thực tế của các nhà đầu tư được giữ vững và họ trở nên tự thỏa mãn cho đến khi bong bóng “vỡ”, và giá giảm xuống tại một giá trị cơ bản hợp lý hơn.
Tại sao bong bóng đôi khi diễn ra trong thời gian dài như vậy? Một lý do là không ai thích trở thành một nạn nhân của việc “vỡ bong bóng”, và tất cả mọi người đều có niềm tin rằng mình đang trở nên giàu có.
Ngoài ra, không có gì là bất hợp pháp khi kiếm lợi trong thời kỳ bong bóng diễn ra. Vấn đề duy nhất là cần rút lui trước khi bong bóng nổ.
Một trong những bong bóng thị trường nổi tiếng nhất xảy ra trong thế kỷ XVII tại Hà Lan, nơi các củ hoa tulip được buôn bán với số tiền lớn. Hoa và củ hoa đã trở thành món quà xa xỉ, tượng trung cho địa vị và quyền lực.
Các củ giống hoa tulip đẹp và được tìm kiếm nhiều nhất sẽ phát triển sinh hoa với đủ màu sắc sống động. Các củ giống hoa đẹp đã được phân phối đến khoảng 100 người thợ mạ tại Hà Lan.
Các củ giống tốt thường khan hiếm. Phải mất 7 năm để hạt giống tulip phát triển thành củ và không có gì bảo đảm rằng hoa sau này sẽ có những cánh tốt. Nếu như phân chia, các củ hoa giống thật, nhưng việc phân chia các củ hoa có thể chỉ xảy ra mỗi hai năm một lần.
Hoa tulip nở vào tháng 4 và tháng 5 chỉ trong khoảng một tuần, và củ hoa bị nhổ cả rễ và vận chuyển cẩn thận chỉ từ tháng 6 đến tháng 9. Do đó, mua củ giống tại chỗ “giao ngay” để phân phối thực tế chỉ xảy ra trong những tháng này.
Vào đầu năm 1636, các thương gia Hà Lan gặp nhau và đã tạo ra một loại “thị trường kỳ hạn” chính thức, nơi mua và bán các hợp đồng mua củ hoa vào cuối mùa. Giá hợp đồng của những củ giống hiếm tăng liên tục trong năm. Tuy nhiên, vào tháng 2/1637, giá các hợp đồng hoa tulip bị giảm xuống đột ngột và việc giao dịch hoa tulip và củ hoa bị dừng lại. Sau đó, củ hoa bị rớt giá xuống còn chưa đầy một xu.
Trong thực tế, không có việc vận chuyển các củ hoa thực tế nào được yêu cầu để đáp ứng các hợp đồng tương lai. Nghị viện Hà Lan thông qua một nghị định rằng các hợp đồng có thể bị hủy bỏ với một khoản phí nhỏ – đây có lẽ là “cứu trợ’ đầu tiên của chính phủ khi bong bóng đầu cơ này bị bùng nổ.
Một sự kiện khác là bong bóng “dot-com”. Đây là một bong bóng đầu cơ thị trường chứng khoán cuối những năm 1990, sụp đổ vào năm 2001. Giai đoạn này được đánh dấu bằng sự nổi lên của các công ty mới trên nền tảng internet được gọi là “dot-coms”.
Sự kết hợp giữa giá cổ phiếu tăng nhanh, việc cá nhân đầu cơ vào cổ phiếu và sẵn sàng mở rộng vốn đầu tư mạo hiểm đã tạo ra một môi trường thặng dư. Nhiều công ty dot-com khởi nghiệp đã loại bỏ các mô hình kinh doanh tiêu chuẩn và tập trung vào việc tăng thị phần tại chi phí của lợi nhuận. Nhiều công ty được định giá quá cao.
Vào tháng 3/2000, chỉ số tổng hợp NASDAQ đạt đỉnh điểm 5.048, gấp đôi so với chỉ một năm trước. Trong 2 năm sau đó, thị trường rơi xuống dưới 1.500 và gần 5 nghìn tỷ USD giá trị thị trường bốc hơi.
Theo Doanh nghiệp và Tiếp thị
