Tưởng như chỉ là một lỗ hổng trong hệ thống đăng ký xe của Thượng Hải, trên thực tế đây lại là một ví dụ về cách các quan chức thành phố này tận dụng các quy định nhỏ để tạo ra những thay đổi lớn.
“Chúc mừng bạn đã trở thành chủ sở hữu Tesla và cảm ơn bạn đã tham gia cùng chúng tôi khi chúng tôi đẩy nhanh quá trình chuyển đổi thế giới sang năng lượng bền vững.”
Đó là thông điệp chào mừng mà nhân viên Tesla đã gửi cho Wu Haiyun, tiến sĩ chuyên nghiên cứu văn hóa tại Đại học Sư phạm Hoa Đông, khi cô nhận được chiếc xe mới của mình vào cuối năm ngoái. Đó là một thông điệp tốt đẹp, nhưng nó không phải là lý do tại sao cô lại chọn mua chiếc xe điện này. Cô cũng chưa bao giờ bị lung lay bởi những tuyên bố gây sốc trên mạng xã hội của Elon Musk. Trên thực tế, yếu tố quyết định việc mua xe thậm chí còn không liên quan gì đến Tesla. Cô đã bị đưa đến quyết định này bởi một mê cung các quy tắc giao thông mới được thực hiện bởi thành phố nơi mình cư trú, Thượng Hải.
Đi đầu trong việc thúc đẩy trên phạm vi toàn quốc đối với các phương tiện năng lượng mới, thành phố này đã công bố một loạt các quy định mới trong những năm gần đây để “xanh hóa” các con đường của mình.
Thượng Hải là một trong những thành phố thúc đẩy người dân dùng xe điện nhanh nhất Trung Quốc.
Và đòn bẩy chính của thành phố trong chiến dịch này là hệ thống cấp phép xe hơi của nó. Không giống như Bắc Kinh, vốn nổi tiếng từ lâu đã có những quy định hạn chế nghiêm ngặt về biển số xe đối với phương tiện cá nhân – bao gồm giới hạn biển số được phép đi trên đường vào một ngày nhất định và lệnh cấm hoàn toàn đối với các phương tiện không thuộc địa phương trong ngày làm việc – Thượng Hải nhìn chung có nhiều lỏng lẻo hơn về những hạn chế, ngay cả đối với những người lái xe ở ngoại thành.
Kết quả là, giống như nhiều người dân Thượng Hải, cô Wu đã dành vài năm qua để lái một chiếc ô tô được cấp phép ở nơi khác. Và lý do cô không sử dụng biển số của thành phố Thượng Hải rất đơn giản: Nó quá đắt. Đó là một vấn đề mà người dân ở nhiều thành thị trên khắp thế giới cũng đang phải đối mặt. Ví dụ đường phố New York bị tắc nghẽn bởi những chiếc xe ô tô đăng ký ngoài thành phố hoặc thậm chí ngoài tiểu bang để giảm thuế bán hàng và các loại phí khác.
Tuy nhiên, ngay cả theo những tiêu chuẩn đó, Thượng Hải vẫn là một trường hợp cực đoan. Khi giao thông ngày càng mất kiểm soát, thành phố đã triển khai hệ thống đấu giá biển số xe du lịch mới vào năm 1994. Đến năm 2013, giá biển số địa phương đã tăng lên 90.000 nhân dân tệ (khoảng 15.000 USD), và mức giá này đã ổn định trong cả thập kỷ qua. Người dân nơi đây thậm chí gọi đùa biển số xe màu xanh lam của thành phố là “mảnh thiếc đắt nhất thế giới.”
Biển số xe ở Thượng Hải còn đắt hơn cả tiền.
Và ngay cả khi ai đó muốn tuân thủ các quy tắc, thật khó để biện minh cho việc chi tiêu số tiền tương đương một chiếc ô tô giá rẻ để đổ lấy hai mảnh kim loại mỏng manh. Bên cạnh đó, trong nhiều năm, thực tế không có sự khác biệt giữa lái xe ở Thượng Hải với biển số địa phương và lái xe biển số ngoại thành. Ngoại lệ duy nhất là ô tô không đăng ký tại địa phương bị cấm vào các tuyến đường cao tốc vào trung tâm thành phố vào giờ cao điểm các ngày trong tuần. Và nhiều người như cô Wu không lái xe đi làm mỗi ngày, nên việc đăng ký xe ở một thành phố khác sẽ có ý nghĩa hơn cả.
Tuy nhiên, trong vài năm qua, những bất tiện bắt đầu tăng lên. Thành phố đã đầu tư mạnh vào các tuyến đường cao tốc đô thị mới, bao gồm cả đường trên cao và hầm chui. Sau đó, vào cuối năm 2020, các quan chức giao thông đã mở rộng định nghĩa “giờ cao điểm” thành “bất kỳ thời điểm nào từ 7:00 sáng đến 8:00 tối”, một động thái đóng cửa các con đường tốt nhất của thành phố đối với ô tô có biển số ngoại ô.
Với tình hình hoàn cảnh và nhu cầu thỉnh thoảng lái xe trong thành phố nơi mình sinh sống, cô Wu bắt đầu nghĩ đến việc lấy một tấm biển số xe địa phương, ngay cả khi nó tốn số tiền đáng kể. Tuy nhiên, vấn đề hóa ra không hoàn toàn là chuyện tài chính, vì biển số xe ở Thượng Hải còn đắt hơn cả tiền.
Xe năng lượng mới sẽ được thành phố Thượng Hải cấp biển màu xanh lá, miễn phí.
Thật vậy, có rất nhiều người sẵn sàng trả gần sáu con số (trên 100.000 tệ) cho một biển số xe ở Thượng Hải, đến nỗi Công ty đấu giá hàng hóa quốc tế Thượng Hải, đơn vị điều hành các cuộc đấu giá biển số xe, đã có rất ít động lực để làm cho quá trình đấu giá trở nên thân thiện với người dùng. Muốn tham gia đấu giá? Trước tiên, bạn sẽ cần phải trả một khoản tiền đặt cọc là 1.000 nhân dân tệ, và số tiền này sẽ mang lại cho bạn 6 cơ hội để đấu giá. Đối với mỗi cuộc đấu giá bạn tham gia, một khoản phí 60 nhân dân tệ được tính vào tiền đặt cọc; nếu bạn không nhận được một tấm biển nào trong vòng 6 tháng, tài khoản của bạn sẽ vô hiệu, nghĩa là bạn sẽ phải đăng ký lại.
Phiên đấu giá được tổ chức trực tuyến vào thứ bảy của tuần thứ ba hàng tháng. Khoảng 150.000 người tham gia mỗi lần. Bạn sẽ bắt đầu bằng cách đặt giá thầu dưới cái gọi là “giá cảnh báo” do hệ thống đưa ra, hệ thống sẽ đăng ký bạn cho cuộc đấu giá đó. Sau đó, bạn có thêm hai cơ hội để đấu giá, mặc dù bạn chỉ có thể tăng giá đề nghị của mình lên 300 nhân dân tệ mỗi lần. Sau đó, sau 59 phút không hoạt động, bạn sẽ được tham gia vào một nhóm điên cuồng của hơn 100.000 người trong phút cuối cùng của phiên đấu giá, vì mỗi người trong số đó sẽ cố gắng đạt đúng giá vào đúng thời điểm.
“Đó là cách tôi thấy mình đang ở trong một cửa hàng Tesla để đặt cọc cho một chiếc xe mà tôi không muốn cũng như không cần”, cô Wu nói.
Biết rõ quy tắc không giúp mang lại chút lợi thế nào. Wu đã tham gia đấu giá trực tuyến sáu lần và tay trắng rời đi. Tất nhiên, đó là điều bình thường, trong một hệ thống mà không quá 6% người tham gia thắng thầu.
Trong khi đó, chính quyền Thượng Hải tiếp tục có các biện pháp cứng rắn hơn với những chiếc ô tô mang biển số ngoại tỉnh. Bắt đầu từ tháng 5 năm ngoái, các phương tiện này bị cấm ra khỏi thành phố trên tất cả các con đường trung tâm vào mỗi ngày trong tuần, từ 7h00 sáng đến 10h00 sáng và một lần nữa từ 4h00 chiều đến 7h00 tối. Chiếc xe của Wu trở thành thứ vô dụng.
Tuyệt vọng, cô đã quyết định đi tìm một chuyên gia đấu giá. Được biết đến với cái tên “người đấu giá ủy quyền”, đây là một nghề mới, độc đáo ở Thượng Hải, đã được sinh ra từ hệ thống đấu giá biển số xe phức tạp của thành phố. Về mặt lý thuyết, những gì họ làm là bất hợp pháp, nhưng điều đó đã không ngăn được các nhà thầu ủy quyền này cung cấp dịch vụ của họ cho bất kỳ ai có tiền để trả. Và giờ đây, cơ hội nhận được biển số xe địa phương của bạn gần như bằng 0 nếu bạn không thuê một chuyên gia đấu giá.
Thông qua một người bạn, Wu đã liên hệ với một người tự mô tả mình là “nhà thầu ủy quyền cấp vàng”. Anh ta đảm bảo với cô rằng công ty của anh ấy có những đấu giá viên chuyên nghiệp nhất, với nhiều kinh nghiệm thực tế, cùng khả năng truy cập internet băng thông rộng sợi quang cấp doanh nghiệp và sử dụng “dữ liệu lớn” độc quyền giúp cải thiện tỷ lệ trúng thầu của họ. Về việc chi phí, anh ta hứa sẽ cho cô một “giá chỉ dành cho bạn bè và người trong gia đình”, tức chỉ 10.000 nhân dân tệ nếu anh ấy thành công.
Không thấy nhiều lựa chọn khác, cô Wu đã đặt một khoản tiền gửi khác và giao tài khoản của mình cho “người đặt giá thầu ủy quyền” này.
Nhưng cô cũng dần tìm cho mình một hướng đi khác: mua một chiếc ô tô mới.
Bạn không có nhiều lựa chọn, khi mọi con đường đều dẫn tới một cái đích duy nhất.
Theo quy định của Thượng Hải, những cư dân mua một chiếc ô tô được phân loại là “xe năng lượng mới” sẽ được phép đăng ký biển số đặc biệt của địa phương. Đây là biển màu xanh lá cây thay vì màu xanh lam – và quan trọng hơn, việc cấp phép hoàn toàn miễn phí.
Về lý thuyết, những gì trông giống như một lỗ hổng chính sách này thực tế đã phản ánh cam kết của thành phố trong việc đáp ứng các mục tiêu năng lượng xanh và giảm carbon đầy tham vọng của Trung Quốc, bằng cách thúc đẩy mọi người mua xe điện. Tháng 3 năm ngoái, Thượng Hải thông báo rằng xe điện thuần túy sẽ chiếm 50% lượng mua xe mới vào năm 2025 – một mục tiêu chắc chắn sẽ dễ dàng hơn khi có một khoản phụ phí gần 100.000 nhân dân tệ đối với biển số không phải cho xe năng lượng mới. Và mọi thứ đã sớm cho thấy “âm mưu” này đang hoạt động tốt. Sau khi các quy định hạn chế mới về biển số xe ngoại ô bắt đầu có hiệu lực vào tháng 11 năm 2020, doanh số bán xe năng lượng mới ở Thượng Hải đã tăng vọt. Trong nửa năm sau đó, dòng xe này đã bán được với tỷ lệ gần gấp đôi so với 11 tháng trước đó và thành phố liên tục dẫn đầu toàn Trung Quốc về doanh số xe năng lượng mới.
“Sau khi các quy định hạn chế mới về biển số xe ngoại ô bắt đầu có hiệu lực vào tháng 11 năm 2020, doanh số bán xe năng lượng mới ở Thượng Hải đã tăng vọt.”
Nhưng, trong khi mục tiêu có thể cao cả, thì tốc độ thực hiện mục tiêu đó có thể dẫn đến sự kém hiệu quả và lãng phí. Ví dụ, chiếc xe cũ của cô Wu vẫn chạy tốt, và nếu không có những hạn chế về biển số, cô ấy có thể sẽ sử dụng nó trong nhiều năm tới. Đó là một lý do khiến cô tiếp tục đặt hy vọng vào cuộc đấu giá.
Tuy nhiên, nhiều tháng trôi qua, giá thầu của cô vẫn không bao giờ thắng. Cô không đổ lỗi cho nhà thầu ủy quyền, thậm chí còn cảm thấy một chút tội lỗi. Bởi cô cho rằng anh ấy đã nhận lấy những thất bại một cách khó khăn từ sự kém may mắn của mình.
Cuối cùng, cô không còn lối thoát nào khác ngoài việc mua một chiếc ô tô mới. Tuy nhiên, ngay cả khi đó, cô cũng không quan tâm đến Tesla hay một chiếc xe chạy điện hoàn toàn nào khác, thay vào đó cô thích mua một chiếc hybrid xăng-điện để dễ sử dụng hơn trong trường hợp không có các trạm sạc được đặt thuận tiện.
Nhưng, nhờ một chính sách mới khác được áp dụng vào năm ngoái, để một chiếc xe hybrid đủ điều kiện nhận biển số xanh miễn phí, chủ sở hữu trước tiên phải cung cấp bằng chứng tài liệu chứng minh rằng khu phố hoặc đơn vị của họ có thể lắp đặt thiết bị sạc. Họ cũng phải chứng minh rằng họ đã sạc xe ít nhất bốn lần một tháng, nếu không biển số xanh của họ sẽ tự động bị hủy.
Một lần nữa, đó lại là một quy tắc thông minh. Chính quyền biết nhiều người dân có thể sẽ mua xe hybrid để lấy biển số miễn phí, sau đó sử dụng chúng như xe chạy bằng nhiên liệu, đánh bại toàn bộ mục đích của chính sách.
Cô Wu không có lựa chọn nào khác ngoài việc mua một chiếc xe điện được chính quyền thành phố ủng hộ về mọi mặt.
Mọi thứ khiến cho kế hoạch của cô Wu đổ bể. Cuối cùng, việc Tesla – một công ty đã hợp tác chặt chẽ với chính quyền Thượng Hải trong những năm gần đây về các dự án sản xuất và đã xây dựng một mạng lưới các trạm sạc dày đặc trong thành phố – đã thuyết phục được nữ tiến sĩ này.
“Đó là cách tôi thấy mình đang ở trong một cửa hàng Tesla để đặt cọc cho một chiếc xe mà tôi không muốn cũng như không cần”, cô nói. Về phần mình, người nhân viên bán hàng được giao hỗ trợ cho cô dường như cũng không hào hứng khi lấy tiền của khách như cô tưởng tượng.
“Chúng tôi có quá nhiều người quan tâm đến chiếc xe này,” anh nói một cách nhạt nhẽo. “Bạn sẽ phải đợi khoảng hai tháng để lấy nó.”
Cô Wu nở một nụ cười yếu ớt với anh và nhìn ra cửa sổ ra đường. Dường như, mọi chiếc xe đi qua đều có biển số màu xanh lá cây.
Tham khảo Sixthtone
Pháp luật & Bạn đọc
