Elizabeth Holmes – nữ siêu lừa làm rúng động thế giới chuẩn bị ngồi tù. Nhà sáng lập sàn giao dịch FTX Sam Bankman-Fried đã bị bắt giữ vào thứ hai và có thể chuẩn bị đón nhận bản án 115 tù giam. Vậy bậc thầy này đã lừa đảo người dùng như thế nào?
Holmes, Sam hay ông hoàng lừa đảo Travis Kalanick (Uber) và Adam Neumann (WeWork) cùng cú lừa 47 tỷ USD đều có “điểm chung”.
Mọi câu chuyện “lừa đảo” của các tỷ phú này đều có một cốt truyện “đẹp như tranh”: những nhà sáng lập trẻ tuổi, bí ẩn, đầy nhiệt huyết và hành trình khởi nghiệp tài ba của họ. Nhưng cái kết tất cả chỉ là phóng đại, lừa dối cùng các cáo buộc gian lận hàng triệu khách hàng.
Vậy họ có những “báo động đỏ” nào? Pamela Meyer – một chuyên gia phát hiện lừa đảo được chứng nhận đến từ Đại học Harvard và tác giả cuốn sách “Liespotting: Proven Techniques to Detect Deception” đã giải đáp vấn đề này.
Con người thường suy nghĩ nhiều về những thứ khuyết thiếu. Điều này khiến kẻ lừa đảo dễ dàng ra tay. “Chúng ta thường tin tưởng vào những người cung cấp những thứ mà chúng ta muốn có. Chẳng hạn như một thiết bị y tế có thể phát hiện “bách bệnh” hay cách làm giàu nhanh chóng thông qua tiền điện tử, chuyên gia nói.
Meyer còn cho biết thêm, người bị lừa dễ dàng tin tưởng vào những người “trông uy tín và hợp pháp”, ví dụ những người có bằng cấp giáo dục ưu tú. Holmes là sinh viên đại học Stanford trước khi bỏ học để thành lập Theranos. Cha mẹ của Bankman-Fried đều là giáo sư luật Stanford, và bản thân Sam tốt nghiệp Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT).
Một nguyên do nữa là do tâm lý đám đông: nếu những người xung quanh bạn nói rằng người đó đáng tin cậy, bạn sẽ có xu hướng tin tưởng họ hơn. Sự uy tín hợp pháp và tính thân thuộc dễ dàng “thao túng tâm lý” con người, theo lời chuyên gia Pamela Meyer.
Dưới đây là 4 “red flags” đáng báo động của sự lừa dối bằng lời nói. Nếu để ý kỹ chúng ta có thể phát hiện ra dù nói chuyện trực tiếp hay xem phỏng vấn.
Hay phản bác
Theo Meyer, hãy cảnh giác với những người hay đưa ra “lời phản bác”. Thử tưởng tượng, ai đó ngồi đối diện với bạn và nói rằng “ngừng lại, câu hỏi đó sai rồi, hãy để tôi nói cho bạn biết tại sao?”
Đây là một hình thức “đánh tráo câu hỏi”. Họ đang tránh việc bị hỏi những câu hỏi có tính chất chống đối lại họ. Thay vì trả lời làm sáng tỏ thì những người này lại “thao túng” tâm lý của người hỏi. Họ sẽ chỉ ra đâu mới là vấn đề trọng tâm rồi từ đó giải đáp “trung thực” về nó. Người hỏi sẽ tạm quên vấn đề định hỏi và cuốn theo chiều ngược lại.
Nói giảm nói tránh
Meyer nói, đôi khi để tránh những câu hỏi thăm dò, những kẻ lừa đảo sẽ sử dụng phương pháp này để hạ mức độ của vấn đề.
Ví dụ về cú sập của FTX, Bankman-Fried đã đổ lỗi do mình thiếu kinh nghiệm với tư cách là người sáng lập. Chứ không hề thừa nhận bản thân cố tình lừa gạt khách hàng hoặc nhà đầu tư.
Ảnh: forbes
Đối với việc “bốc hơi” 8 tỷ USD trong quỹ khách hàng, Bankman-Fried đã đổ lỗi do sự quản lý nội bộ yếu kém. Sam còn cho biết anh bị “sốc” trước những gì xảy ra tại FTX, đồng thời phủ nhận anh không tham gia bất kỳ hành vi gian lận nào, trong cuộc phỏng vấn tại hội nghị DealBook với The New York Times. Thậm chí điều này có thể điều hướng dư luận nghi ngờ sang Alameda Research.
Theo chuyên gia, việc nói giảm nói tránh và làm chệch hướng câu hỏi là dấu hiệu thao túng thứ 2.
Đánh lạc hướng
Theo chuyên gia, những người liên tục thay đổi chủ đề câu hỏi chính là những kẻ lừa đảo. Họ có thể làm điều này chuyên nghiệp đến mức bạn không thể nhận ra.
Thay vì trả lời những câu hỏi về cơ sở cấu trúc của Theranos, Holmes thường đánh lạc hướng và kể chuyện về ông cố của cô, một bác sĩ phẫu thuật có bệnh viện mang tên ông. Hoặc là chuyện về chú – người đã chết vì ung thư. Holmes sẽ “kể lể” về cách người chú quá cố truyền cảm hứng cho cô như thế nào để cô quyết định thành lập Theranos với mong muốn chữa bệnh cho mọi người.
Ảnh: Bloomberg
Bankman-Fried cũng vậy. Anh thường nói nhiều thuật ngữ tài chính trong các cuộc phỏng vấn để đánh lạc hướng tập trung của thính giả. Đây là một chiến thuật, Meyer nói.
Khi lần đầu giới thiệu FTX tới các nhà đầu tư, Bankman-Fried đã chơi điện tử trong cuộc họp giới thiệu, cũng như nhấn mạnh rằng các nhà đầu tư sẽ phải trao quyền kiểm soát cho anh.
Đây là một đòn tâm lý. Sự “dửng dưng” của Sam khiến nhà đầu tư sẽ chỉ tập trung vào hai cung bậc cảm xúc: “đầu tư cũng không chắc chắn nhưng không đầu tư có thể sẽ lỡ món hời”. Biện pháp thao túng này khiến những người “sành sỏi” trong kinh doanh sẽ không nghĩ quá nhiều và đi sâu vào chi tiết công ty.
Bật chế độ “thuyết phục”
Hãy lưu ý khi có người đột ngột chuyển từ thái độ hợp tác và cởi mở sang chế độ thuyết phục. Khi họ chuyển sang giọng điệu nài nỉ, tỷ lệ cao bạn sẽ để họ tiếp tục nói, trích dẫn chuyên gia.
Đây dường như là chế độ hiện tại của Bankman-Fried. Người sáng lập FTX đã tham gia nhiều cuộc phỏng vấn gần đây. Anh đã cố gắng thuyết phục công chúng rằng mình không cố ý lừa dối bất kỳ ai và sự sụp đổ của công ty chỉ đơn giản là vì quá trình giám sát yếu kém.
Nhưng thật khó để tin vào những câu chuyện như vậy. Cuối cùng thời gian gần đây, Sam đã thừa nhận mình đã nói dối về một số vấn đề trong cuộc sống của mình: bao gồm cả trách nhiệm với công việc, quá trình tài trợ chính trị, thậm chí cả việc ăn chay.
Những người như Sam Bankman-Fried, Elizabeth Holmes, Travis Kalanick hay Adam Neumann đều sử dụng các đòn tâm lý chung để lừa đảo người dùng. Chỉ qua vài lần thẩm vấn, dần dần họ đều lộ ra nhiều “mánh khóe” trốn tránh. Theo báo cáo mới nhất, Holmes hiện nay đã bị kết án 11 năm tù giam và 3 tháng quản giáo tại nhà. Sam đang bị bắt giữ và chuẩn bị hầu tòa.
Trước 4 dấu hiệu “gian dối” trên, mọi người cần tỉnh táo để tránh bị lừa.
Tham khảo: CNBC
Nhịp sống thị trường
