Năm 2022, thị trường tài chính chứng kiến các doanh nghiệp nội của Việt Nam trở thành người làm chủ cuộc chơi mua bán và sáp nhập (M&A) thay vì khối ngoại như những năm trước.
Nếu như năm 2019, các doanh nghiệp Việt Nam xếp thứ ba về giá trị giao dịch trên thị trường M&A, sau Singapore và Hàn Quốc thì năm 2020, doanh nghiệp Việt vươn lên dẫn đầu với giá trị giao dịch hơn 2,2 tỉ USD trước khi lùi về vị trí thứ hai trong năm ngoái và lại dẫn đầu trong 10 tháng đầu năm nay.
“Tay chơi” tích cực nhất gọi tên Masan
Là doanh nghiệp được ban tổ chức M&A Vietnam Forum 2022 bình chọn là doanh nghiệp có chiến lược M&A tiêu biểu năm 2021-2022, Masan Group đóng góp hơn 10 thương vụ M&A “đình đám” trong 2 năm qua.
Chỉ tính riêng 2022, ngay từ tháng 1, Masan đã mua hơn 2,4 triệu cổ phần của CrownX từ nhà đầu tư khác, qua đó nâng tỷ lệ lợi ích vốn chủ sở hữu từ 81,7% lên 84,9%.
Cũng trong tháng này, Công ty TNHH The SHERPA – công ty con do Masan sở hữu gián tiếp đã mua 31% cổ phần của Phúc Long với giá 2.490 tỷ đồng, tương đương mức định giá 8.034 tỷ đồng và chuyển Phúc Long từ công ty liên kết thành công ty con sở hữu gián tiếp. Đến tháng 8, The SHERPA đã mua tiếp hơn 10,8 triệu cổ phiếu tương đương 34% vốn cổ phần của CTCP Phúc Long Heritage với tổng số tiền thanh toán là 3.618 tỷ đồng. Định giá cho Phúc Long tiếp tục được nâng lên mức 10.640 tỷ đồng (450 triệu USD).
Ngoài ra, Masan cũng đầu tư 65 triệu USD đổi lấy 25% cổ phần Công ty Trusting Social, một doanh nghiệp fintech, trí tuệ nhân tạo; chi 52 triệu Euro cho 15% vốn chủ sở hữu trên cơ sở cổ phần pha loãng hoàn toàn của Nyobolt Limited (Nyobolt), một công ty chuyên cung cấp giải pháp pin Li-ion sạc nhanh trong năm nay.
Thương vụ của doanh nghiệp Việt có giá trị công khai của lớn nhất tính đến thời điểm hiện nay là Viva Land chi 550 triệu USD để mua lại toà nhà văn phòng hạng A Capita Place tại trung tâm Hà Nội từ tay CapitaLand.
Thị trường M&A tại Việt Nam cũng sôi động bởi nhiều thương vụ nổi bật khác như CTCP Thương mại Dịch vụ Đầu tư An Phát (Công ty An Phát) mua hơn 41,7 triệu cổ phiếu đấu giá của CTCP Đầu tư Phát triển Đô thị và Khu Công nghiệp Sông Đà – Sudico (SJS), tương ứng 36,65% vốn điều lệ của SJS. Mức giá mua lên đến 102.000 đồng/cổ phiếu, tương ứng tổng giá trị của thương vụ này lên đến 4.258 tỷ đồng.
Hay như thương vụ CTCP Phát triển Bất động sản Phát Đạt (PDR) chuyển nhượng toàn bộ 192,3 triệu cổ phần, tương đương 99,86% vốn điều lệ của CTCP Địa ốc Sài Gòn – KL (Sài Gòn – KL) – chủ đầu tư dự án Astral City tại Bình Dương cho 4 pháp nhân bao gồm: công ty TNHH Bất động sản Lyra, công ty TNHH Bất động sản Orion, công ty TNHH Bất động sản Vega và công ty TNHH Bất động sản Gemini kỳ vọng sẽ mang về 3.350 tỷ đồng. 4 pháp nhân trên được biết có nhiều mối liên hệ với giới chủ CTCP Tập đoàn Danh Khôi (NRC).
Vingroup góp mặt với vụ mua cổ phần CTCP Phát triển Kinh doanh Bất động sản SV Tây Hà Nội, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam (Vinachem) thoái hết phần vốn Nhà nước tại CTCP Tập đoàn Hóa chất Đức Giang (DGC), PC1 Group đầu tư sở hữu gần 31% vốn Công ty cổ phần Western Pacific (1.110 tỷ đồng), TNG mua cổ phiếu TTL và VC9, …
Thaco cũng là một cái tên không thể không nhắc tới với thương vụ mua lại 100% vốn siêu thị Emart tại Việt Nam, hoàn thành trong năm 2021.
Năm 2021 cũng ghi nhận một số thương vụ nổi bật như vụ sáp nhập giữa GTNFoods và Vilico trị giá 203,5 triệu USD, CTCP Kỹ thuật công nghiệp Á Châu (ACIT) mua 49% cổ phần của Nhà máy điện mặt trời Trung Nam Thuận Bắc 204 MW của CTCP Đầu tư xây dựng Trung Nam (Trung Năm Group), Bamboo Capital mua 81% vốn CTCP Bảo hiểm AAA…
Tuy tổng giá trị các thương vụ M&A của doanh nghiệp Việt lớn nhất, nhưng thương vụ tiêu biểu nhất năm 2022 vẫn là của một doanh nghiệp nước ngoài. Đó là thương vụ Ngân hàng UOB (Singapore) mua lại toàn bộ mảng ngân hàng bán lẻ của Citigroup tại Việt Nam. Đây là 1 phần trong thương vụ trị giá 3,7 tỷ USD Citigroup bán lại mảng bán lẻ tại 4 nước Đông Nam Á (bao gồm Thái Lan, Malaysia, Indonesia và Việt Nam) cho UOB, giá trị thương vụ không được tiết lộ.
2 thương vụ có giá trị lớn nhất năm 2021 là thương vụ Kuehne + Nagel mua lại Apex International thuộc sở hữu của MBK Partners – hiện có công ty con gián tiếp tại Việt Nam là Công ty TNHH Apex Logistics (trị giá 1,5 tỷ USD) và thương vụ Tập đoàn Sumitomo Mitsui Financial Group (Nhật Bản) mua 49% cổ phần VPBank tại FE Credit (trị giá 1,4 tỷ USD).
Vì sao DN Việt trở thành người chơi chính?
“Covid-19 đã làm ảnh hưởng đến các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là trong ngắn hạn, khiến họ phải áp dụng một cách tiếp cận thận trọng hơn trong việc đầu tư, khi mà các chuyến kiểm tra thực địa bị hạn chế”, ông Warrick Cleine – Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc KPMG Việt Nam và Cam-pu-chia từng nhận định về thị trường M&A trong năm 2020.
Ông Đỗ Văn Sử, Phó Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) cũng cho biết nguyên nhân số lượng thương vụ M&A của nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam năm 2020 đã giảm mạnh là do đặc thù của những thương vụ M&A này là sự chảy vào của dòng vốn từ ngoài biên giới, tuy nhiên, việc hạn chế đi lại giữa các quốc gia khiến nhân lực cũng như máy móc không thể di chuyển được đã trực tiếp hạn chế hoạt động nghiên cứu thị trường và ra quyết định mua bán.
Ông Phạm Duy Khương, giám đốc điều hành công ty Luật TNHH ASL trong 1 bài phỏng vấn với Forbes Việt Nam nhắc đến vấn đề pháp lý, một mắt xích đặc biệt đang và sẽ được chú trọng trên thị trường mua bán sáp nhập tại Việt Nam khi mà bên mua “không còn đông như xưa”. Ông cho biết, các thương vụ M&A ngày càng mất nhiều thời gian để hoàn tất hơn các giai đoạn trước đây, đặc biệt liên quan đến quá trình thẩm định pháp lý, rà soát điều khoản hợp đồng,
“Thẩm định pháp lý trong giai đoạn này tốn nhiều hơn giai đoạn trước đây từ 30-35%, cả về chi phí và thời gian. Ngày xưa, các bên có nhiều lựa chọn nhưng bây giờ họ chỉ mua dự án tốt nên làm rất chặt,” ông Phạm Duy Khương nói.
Giải thích cho sự vươn lên mạnh mẽ của doanh nghiệp Việt, ông Nguyễn Công Ái – Phó TGĐ KPMG cho rằng doanh nghiệp Việt đã trải qua 3 giai đoạn phát triển. Trước năm 2010 là giai đoạn tích lũy, tức là các doanh nghiệp tư nhân đa số nằm trong tay một ông chủ, có tốc độ phát triển nhanh. Giai đoạn này các doanh nghiệp cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn của thị trường như khủng hoảng kinh tế năm 2008.
Giai đoạn từ 2010 -2019 là thời gian cơ cấu lại, củng cố để phát triển và chuyển giao thế hệ giữa những người sáng lập cho thế hệ tiếp theo.
Từ năm 2019 trở đi là giai đoạn phát triển bền vững nên đã có những tập đoàn đa ngành lớn mạnh như VinGroup, Thaco Group, Masan Group, NovaGroup…. Sau thời gian phát triển nội tại, củng cố tiềm lực và đặc biệt là thu hút được nguồn vốn của nhà đầu tư nước ngoài thì cũng đã đến lúc các doanh nghiệp Việt đa dạng hóa hoạt động kinh doanh, hình thành nên các hệ sinh thái để phát triển.
Đơn cử như VinGroup là tập đoàn bất động sản tham gia vào sản suất ô tô; Thaco Group là một tập đoàn chuyên ngành ô tô tham gia vào nông nghiệp, bán lẻ; Massan Group từ nước tương đến hoàn thiện chuỗi 3F, bán lẻ, khoáng sản; NovaGroup đang từng bước trở thành tập đoàn đa ngành.
Các doanh nghiệp Việt thời điểm này đã có chiến lược phát triển rất rõ ràng đó là thông qua M&A để hình thành hệ sinh thái. Đây là tín hiệu phát triển tích cực của các doanh nghiệp Việt.
Mặt khác, Phó tổng giám đốc PKMG cho rằng việc các doanh nghiệp Việt dẫn đầu không phải bởi vì doanh nghiệp Việt mạnh hơn mà bởi vì các nhà đầu tư khác đều giảm đi. Về tổng số thương vụ, từ gần 700 thương vụ (2021) giảm một nửa xuống còn khoảng 350 (10 tháng năm 2022). Về giá trị trong mỗi thương vụ, 10 tháng đầu năm 2022 đạt khoảng 16,5 triệu USD, giảm gần một nửa từ 31 triệu USD (2021).
Đáng chú ý, hoạt động M&A trong lĩnh vực Công nghệ của Việt Nam chưa được như kỳ vọng dù đây vẫn là lĩnh vực thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư.
Ông Trần Vinh Dự, Lãnh đạo bộ phận Chiến lược và Giao dịch Tài chính, EY Đông Dương cho biết: “Chỉ có bốn thương vụ M&A liên quan đến công nghệ trong nửa đầu năm, so với bảy thương vụ của cùng kỳ năm 2021, theo Mergermarket. 6 tháng đầu năm 2022 ghi nhận một thương vụ khá lớn. OnPoint, đơn vị cung cấp các giải pháp thương mại điện tử tại Việt Nam, công bố gọi vốn thành công 50 triệu USD từ một quỹ đầu tư thành viên của Temasek Holdings. Thỏa thuận này nhắm đến ngành thương mại điện tử đang phát triển nhanh chóng ở Việt Nam và cũng là thương vụ gọi vốn tư nhân lớn trong lĩnh vực hỗ trợ phát triển thương mại điện tử tại Đông Nam Á trong 5 năm qua.”
Nhịp sống thị trường
